Қаламыздың ажарына көрік беретін тұрғын үйлерді заманауи қалыпқа келтіру қашанда маңызды. Жылда орталық көшеде орналасқан көп қабатты үйлердің сыртқы жақ бөлігін ғана сырлап көзбояушылыққа салатынымыз бар. Мұндай олқылықтың алдын алуда үйді күрделі жөндеуден өткізу тиімді. Бірақ тұрғындардың көпшілігі тұрғын үйді жаңғыртудан өткізуге келісе бермейді. Мұның себебі де көп. Біріншіден, тұрғындар тозығы жеткен үйді қанша жөндегенмен, 2-3 жылда бәз-баяғы қалпына түсетінін алға тартады. Одан қалды, жөндеуге кеткен қаражатты 7 жыл мен 15 жыл аралығында өтеу қажет. Жөндеу жұмысын жүргізген құрылыс мекемелерінің кепілді мерзімі – 2 жыл. Бұл – 15 жыл төлейтін берешек үшін аз мерзім.

Жалпы өңірдегі жаңғырту жұмысы елдегі төтенше жағдайға қарамастан белсенді жүргізілді. Десе де тұрғындардың көпшілігі жаңғырту жұмысының сапасына көңілі толмайды. Осы тұста күрделі жөңдеу жұмысын кімдер бақылайды, тұрғындарға қандай талап қойылады осы тақырып төңірегінде талқыласақ.

Қаладағы тозығы жеткен үйлер қалалық тұрғын үй-коммуналдық шаруашылығы, жолаушылар көлігі, автомобиль жолдары және тұрғын үй инспекциясы қызметкерлері назарында. Жаңа жыл басталысымен қызметкерлер тізім бойынша көп қабатты үйлерді аралап, тұрғындардың уәжін тыңдайды. Күрделі жөңдеу қажет деп тапқан үй иелерінің өтінішін ескеріп, республикалық бюджеттен сұраныс береді.

– Қала әкімінің басты тапсырмасы – сапаға мән беру. Әрі жұмысты уақытылы жүргізу. Тұрғын үйді күрделі жөндеуден өткізуші мердігер мекемелер берілген тапсырманы сапалы орындауда. Тұрғындарға қолайлы орта қалыптастыру мақсатында кей мекеме жоба құжатында қаралмаған жұмысты жауапкершілігіне алған. Мәселен, көпқабатты тұрғын үй ауласына орындық орнатып, ауланы қоршау жұмысын жүргізуде. Сондай-ақ кешенді бағдарламаның міндеті – жылумен, электрмен, сумен қамтамасыз етуші жүйелерді жаңғырту. Сонымен бірге жөндеу жұмысы сыртқы қасбетін әрлеу, сырлау, шатыр жабынын жөндеу, подъезд ішкі жұмыстары, пластикті терезелер, домофонды есіктер орнату сынды жұмысты қамтиды, – дейді қалалық тұрғын үй-коммуналдық шаруашылығы, жолаушылар көлігі, автомобиль жолдары және тұрғын үй инспекциясы бөлімінің басшысы Біржан Далабаев.

Жауапты мекеме басшысының сөзіне сенсек, бәрі жақсы. Мердігер компаниялар талап үдесінен шығып отыр дейді. Ал тұрғындар не дейді?

– Үйіміз 2018 жылы күрделі жөндеуден өткен болатын. Қазір тұрғын үйдің сыртқы келбеті ғана көз тартады. Ал пәтерде тұру мүмкін емес. Жазда терезе аша алмаймыз. Айнала толған маса. Терезе ашпағанның өзінде масалар әжетхана мен ваннаға кәріз жүйесі арқылы кіреді. Егер жертөледе су болмаса, маса болмайды ғой. Соған қарағанда жөндеу жұмысы сапасыз жүргізілген. Ал қыста жылу қанжылым ғана беріледі. Қайда барып шағымданарымды білмеймін. Оның үстіне айына 8 мыңнан 10 жылға дейін жөндеу жұмысының ақшасын төлеуге міндеттіміз. Жасалған жаңғырту жұмысы сапалы болса, мұндай қаржы төлеуге қарсы емеспіз. Бірақ жаңғыру жұмысы көңілімізден шықпады, – дейді Абай даңғылындағы 51-інші үйдің тұрғыны Меруерт Қуанышбекова.

– Бағдарламаның тұрғындар үшін тиімді тұсы – жөндеу жұмысын жүргізетін мердігер мекемені өзіміз таңдаймыз. Күрделі жөндеу жүргізу үшін тұрғындардың кемінде 70%-ы келісу қажет. Мекеме жұмысын өзіміз бақылап, қадағаладық. Жөндеу жұмысына қатысты тұрғындардың сын-ескертпесін уақытында мердігерге жеткізіп, түзету енгіздік. 1976 жылы салынған ескі үйдің ажары кіріп, тұрғындар ризашылығын білдірді, – дейді Ә.Бөкейханов көшесі 62 үйдің тұрғыны Ғазиза Омарова.

– Модернизацияны ұзақ күттік. Үйіміз 1964 жылы салынған. Содан бері дұрыс жөндеу көрмеді. Шатырымыздан су ағып, жылу құбырлары мен кәріз жүйесі өте нашар жағдайда болған. Бүгінде жүргізілген жаңғырту жұмысына көңіліміз толады. Біраз жылға дейін уайымсыз отырамыз деп сенімді түрде айта аламын, – деді қала тұрғыны Алмағанбет Жүнісов.

– Абай даңғылының бойында орналасқан көп қабатты үйдің тұрғынымын. Үйіміз 1976 жылы салынған. Бүгінде үйдің жертөресі суға толып тұр. Жылу маусымы басталғанда ПИК қызметкерлері астына түсіп үйдің ауасын шығаруы қажет. Мамандар лас суды кешіп, тұрғындар өтінішін орындайды. Оларды да аяйсың. Үйдің мұндай халге түсуіне тұрғындар кінәлі екеніне көзім жетті. Жаңғыртудан өткізу үшін сала мамандарымен бірге пәтерлерді аралап, келісім жинай алмай жүргеніме 4 жылдай уақыт болды. Үй орталықта орналасқан соң пәтер иелерінің көпшілігі жалға берген. Уақытша жалға алғандар пәтер иесіне жаңғырту жұмысы жүретінін хабарлағысы келмейді. Өйткені пәтер ақысына қоса, жөңдеу жұмысына ақша төлеу қажет болады. Ал айтқанның өзінде кей кісілер өзі тұрмағандықтан жауапсыздық танытады, – дейді 47 үйдің тұрғыны Нұрғазы Жұмаев.

– «Универсам» ықшам ауданындағы үйлердің барлығы ескі. Аулаға кіргеннің өзінде жертөледен жағымсыз иіс шығатын. Сондықтан көршілерімізбен ақылдасып, тұрғын үйді жаңғыртудан өткізейік деген шешімге келдік. Құзырлы орган тарапынан қолдау тапқанына да қатты қуандық. Бастапқы жылдары еш кемшілік байқалмаған. Қазір тұрғын үйдің іші де, сырты да сыр беріп тұр. Тиісті мекемеге шағымдансақ та нәтиже жоқ. Біз орналасқан ауданда судың мөлшері жоғары, яғни ыза дейді мамандар. Сондықтан сылақтың түсуі қалыпты деп қайтарды. Тағы бір айтатын мәселе, жаңғыртудан өткен үйді сату мүмкіндігі төмен. Көршім жуырда үйін сатпақ болып еді. Сатып алушы тозығы жеткен жөндеу жұмысының ақшасын төлемеймін. Үйді сатқыңыз келсе, толыққанды шығынды өтеуіңіз қажет деп талап қойды. Сондықтан бұл мәселені де ескерген жөн, – дейді Х.Бектұрғанов көшесіндегі 15 үйдің тұрғыны Ботагөз Әлімова.

Байқағаныңыздай, тұрғындардың пікірі екіге жарылып тұр. Көпшілігі жаңғыртудан өткен үйден кемшілік байқаса да, қайда шағымданарын білмейді. Шағымданғанның өзінде кепілді мерзім яғни 2 жыл өткен соң оған тиісті мекеме жауап бермейді де. Бұл тұста жауапкершілік ПИК-ке (пәтер иелерінің кооперативі) жүктеледі. Ал қаламыздағы ПИК мекемелерінің қалай жұмыс істейтіні бесенеден белгілі. Ал олардың жұмысын бақылауға қалалық тұрғын үй-коммуналдық шаруашылығы, жолаушылар көлігі, автомобиль жолдары және тұрғын үй инспекциясы бөлімінің қауқары жетпейді.

– ҚР Үкіметінің «2020-2022 жылдарға арналған кондоминиум обьектілерінің ортақ мүлкіне күрделі жөндеу жұмысын жүргізуге облыстық бюджетке, республикалық маңызы бар қалалардың және астананың бюджетіне кредит беру бағдарламасы» аясында 2020 жылы Қызылорда қаласында орналасқан 32 көпқабатты тұрғын үйге сметалық құны 2 млрд теңгеге күрделі жөндеу жүргізу жоспарына сәйкес тұрғындар таңдауы тарапынан мердігер мекеме анықталып, құрылыс-монтаж жұмысы жасалуда. Бағдарламаның талабына сәйкес ең алдымен тұрғындардың 3/2 бөлігінің келісімі, яғни 70% қолы қойылған құжаттары жинақталып, жоба-сметалық құжаты әзірленеді. Бұл ЖСҚ әзірленгеннен кейін облыстық немесе республикалық бюджеттік бағдарламаға ұсынылып, қолдау тапқаннан кейін тұрғындар тарапынан құрылыс монтаж жұмысын жасауға мердігер мекемелер таңдалады. Сонымен қатар тұрғындар арасынан белсенді топ мүшелері сайланады. Сайланған белсенді топ жасалып жатқан жұмыстың барысын қадағалайды, тұрғындар арасында туындаған сын-ескертпені мердігерге жеткізіп, орындалған жұмыстың қабылдау актісіне қол қояды. Кепілдік мерзімі – 2 жыл, – деді Қызылорда қаласы әкімдігінің “Тұрғын үй-коммуналдық шаруашылығы, жолаушылар көлігі, автомобиль жолдары және тұрғын үй инспекциясы” КММ-нің бас маманы Ержан Асқарұлы.

Жауапты мамандар күрделі жөндеу жұмысын тұрғындар өздері бақылағандықтан, жауапкершілік тұрғындарға жүктелетінін айтады. Осы тұста көпқабатты үйдің әрбір тұрғыны жөңдеу жұмысын бақыласа, мұндай олқылық болмас па еді деген ой келеді.

– Әр үйге жөндеу жұмысын сапалы атқаруға барымызды саламыз. 4 подьезді үйді жөндеуге 50-55 млн қаражат кетеді. Ең бірінші жертөледен бастаймыз. Жылу жүйесі, ауызсу құбыры, электр желілері бәрі қайтадан жаңғыртылады. Ескі үй болғандықтан әр пәтердегі жылу жүйесіне тұрақтандыратын элеватор орнатамыз. Ал подьездегі ескі сылақты түсіріп, екі қабатты сылақ жүргіземіз. Шатыры толық жаңартылады. Ал сыртқы келбетін халықтың талғамына қарай әрлейміз. Жөндеу жұмысы аяқталған соң, шарт бойынша 2 жылда орын алған олқылықтың орнын толықтырамыз. Шатырға кепілдік мерзімі – 3 жыл, – дейді «Раяна» ЖШС директоры Ғани Ахметов.

Осыдан 2 жыл бұрын Павлодар қаласына жол жүрдім. Қала тазалығын сөзбен жеткізу мүмкін емес. Қалада бой көтерген жаңа көпқабатты үйлер саусақпен санарлықтай екен. Дегенмен 1978 жылы салынған көптеген көп көпқабатты үйден айырмашылығы сәл-ақ. Біздікіндей иіс те шықпайды. Одан қалды көпқабатты тұрғын үй подьезін таң ата хош иісті сумен көпіртіп жуғанын көргенде таң қалдым. Туысымынан мән-жайды сұрағанда «Мұнда тазалыққа бейім орыстар көп. КСК дұрыс жұмыс істемесе, жаға жыртысуға барады. Сондықтан әр тұрғын үйге жауапты мекеме жауапкершілікті сезінеді» дейді.

Аймағымыздағы көп қабатты үйлердің қазіргідей халге түсуіне ортақ меншікке деген тұрғындардың салғырттығы мен жауапты мекеме қызметкерлерінің олқылығынан деуге болады. Өйткені әр тұрғын ПИК қызметіне жұмыс істесе де, істемесе де тұрғын үйдің шаршы метріне қарай, төлем жасайды. Бұл төлем әр тұрғыннан алынған соң, құзырлы мекеме жауапты болады. Ал жауапты мекеме қызметкерлері аула сыпырғаннан әрі аспайды. Сондықтан бүгінге дейін ПИК мекемесі тарапына көптеген шағым түсекен. Осы сын ескертпелердің артуына байланысты биыл Мәжіліс депутаттары 20 жылдай жұмыс істеген ПИК жұмысын тоқтату туралы шешімге келді. Оның орнына «Бір үй, бір бірлестік, бір есепшот» деген жаңа жүйені енгізбек. Енді әр көпқабатты үй тұрғыны қаржысын өздері басқарады. Яғни көрсетілетін қызметтер мен оның тарифтерін тұрғындарға күштеп төлетпейді, әр қаражаттың ашық жұмсалуы қамтамасыз етіледі. Бұл жаңа жүйе «кондоминиум» деп аталады. Оның ПИК-тен қандай айырмашылығы бар екеніне тоқталсақ.

“Тұрғын үй қатынастары туралы” заңына сәйкес “кондоминиум” объектісін басқару формасына көпқабатты үй тұрғындары міндетті түрде 2021 жылдың 7 қаңтарына дейін басқару формасын таңдап, тұрғындар өз жауапкершілігіне алып, иесіз үйлер санатына өтпеуіне жол бермеу қажет. Пәтер иелерi кооперативiнен (ПИК) қандай айырмашылығы бар? Мысалы, пәтерлерiмiз жеке меншiкте болса да, ортақ көппәтерлi үйiмiздi ұстап тұру шығынын ПИК арқылы бақылаймыз. Тұрғындар көбінесе ортақ мүлікті сақтау шығынынан қашады, ал бұл біртіндеп ғимаратты апаттық жағдайға әкелуі мүмкін. Тұрғындар дайындықты қалай бастау керек. Тұрғындарды ММИБ-не тіркеу үшін жалға алушылар төрағаны таңдап, кондоминиумды тіркейді. Төраға тұрғындар арасынан сайланады. Қысқаша айтқанда, ол үйдің ағасы болады. Сосын төраға басқарушы немесе басқарушы компаниямен келісім жасасуы тиіс. Бұл құқықты оған тұрғындар береді. Ол сондай-ақ үйге ағымдағы және жинақ шотын ашады және коммуналдық қызметтермен келісім жасайды. Төрағаға тұрғындар төлейді. Бұдан басқа, басқарушы немесе компанияның басқарушысының көрсеткен қызметіне сантехникалық, электрлік, тазартқыш және басқа да қызмет үшін қаражат қажет. Алайда тұрғындар төрағаны тағайындамай-ақ, тікелей басқарушы таңдап, артық шығын шығармауына да болады.

– Көп жағдайда тұрғындар тұрғын үй кооперативтерi (ПИК) пен кондоминиум арасында айырмашылық жоқ деп есептейдi. Айырмашылық бар. Бiрiншiден, ПИК-тер ұжымдық өзiн-өзi басқару формасы болса, ал кондоминиум ұжымдық жекеменшiк форма. ҚР «Тұрғын үй қатынастары» заңында кондоминиум жылжымайтын мүлiк иелiгiнiң ерекше түрi деп көрсетiлген. Тұрғындардың осы уақыт аралығында пәтер иелерінің кооперативтеріне төленген ақшасына тиісті сервистік қызмет көрсетілмеген. Алдағы уақытта тұрғындар сервистік қызметті сапалы алуына өздері жауапты болады. Яғни жылжымайтын мүлiктiң (көппәтерлi үйдiң) пәтерлерi пәтер қожайындарының иелiгiнде болса, басқа бөлiктерi (шатыр, лифт, кiреберiс, ортақ инженерлiк-коммуникациялық (су, жылу) жүйелерi т.б.) басқа қожайындарға тиесiлi болуы мүмкiн. Бiрақ жылжымайтын мүлiк ортақ басқаруда болады. Басқаруды кiм жүргiзетiнiн кондоминиум мүшелерiнiң жалпы жиналысы шешедi. Айтылған заңға сәйкес кондоминиум әдiлет органдарында тiркелуi тиiс. Атап айтқанда, “Тұрғын үй қатынастары туралы” ҚР заңына сәйкес кондоминиум объектісін күтіп ұстауға тұрғындар жауапты, – дейді «Қазақылықтың атамекені» қоғамдық қорының заңгері Нұрсұлтан Шаяхметұлы.

Қаламыздағы тозығы жеткен үйлердің артуы ПИК қызметкерлерінің дұрыс жұмыс істемеуінен дейді тұрғындар. Енді жаңа жүйе бойынша тұрғындар көп қабатты тұрғын үйдің тазалығына өздері жауапты болады. Осылайша бірнеше жылдан бері шешімін таппай келген мәселеге нүкте қойылды.

– Жаңадан бой көтерген «Астана» мөлтек ауданында ПИК қызметкерлері жұмыс жасайды. Қазір бұл аудандағы үйлердің пайдалануға берілгеніне 10 жылға жуықтады. Бірақ кеңес одағы кезінде салынған үйлерден айырмамыз шамалы. Тұрғындар да ортақ мүлікке жанашырлық танытпайды. ПИК-ке ақшаны не үшін төлейміз, істесін солар деп санасады. Бір көпқабатты тұрғын үйде кемі 40 пәтер бар делік, әр пәтер иесі ПИК-ке айына 795 теңгеден аударады. Есептеп қарасақ, әр көпқабатты тұрғын үйден 31800 теңге қаржы түседі екен. Осы қаржының барлығы қайда кететінін түсінбедік. Сондықтан кондоминиум жүйесі тиімді, – дейді «Астана» мөлтек ауданындағы 6-ыншы үйдің тұрғыны Нұрлан Әбуов.

Енді әр көпқабатты үй иелері жаңа жылдан бастап, кондоминиум немесе бұрынғы ПИК қарамағында қалуға не болмаса өз басқару органын құруға немесе атқарушы директор тағайындауға құқылы және кондоминиум атқарушы органы банктен өз есепшотын ашуы тиiс. Осы есеп-шот арқылы кондоминиум мүшелерi тұрғын үйдiң ортақ мүлкiн ұстап тұруға, жөндеу жұмысын жүргiзуге керектi қаражаттың, жарналардың есебiн, кiрiс-шығысты бақылайды. Осы уақытқа дейін ПИК-ке төленетін ақы қайда кеткенін білмейтін халықтың өз қаражаты өзінде болады. Қорыта айтқанда, көппәтерлi тұрғын үй кондоминиумның бiр бөлiгi бола отырып, өзiн-өзi басқару құқығына ие. Кiрiс-шығысын, жөндеу жұмыстарын жүргiзуде коммуналдық мекемелермен, банкпен тiкелей қатынаста болады.

Әңгіменің басы жаңғырту жұмысынан басталып, тұрғындармен тілдесу барысында мәселенің мәні әріде жатқанын түсіндік. Шаһарымыздағы көп қабатты үйлердің көріксіз күйге түсуі азаматтық ар мен жауапкершілікте екенін ұқтық. Жаңғыртудан өткен үйлердің мәселесін май шаммен қарау әр тұрғынның еркі. Айтып қана қойып, жауапты мекемені жұмыс істетуге жүгірмейтін әдетімізден екен. Енді әр тұрғын ортақ мүлікке өз мүлкіндей қараса, тұрғын үйге жауапты мекеме қызметіне адалдық танытса, мұндай мәселе орын алмас еді. Осы уақытқа дейін бір-біріне қол сілтеген екі тараптың ісі таразыға түспек. Тұрғындар ортақ мүлікке өзіміз қараймыз десе еркі. Ал ПИК қызметкерлері тұрғындар біздің қызметке жүгінсін десе, тыңғылықты жұмыс істеуге барын салады деген ойдамыз.