Өткен жылғы дерек бойынша, Қазақ­станда 2776 Ұлы Отан соғысына қатысқан азамат пен 157679 тыл еңбеккері бар. 2017 жылы ардагерлерге әлеуметтік көмек көр­сету үшін мемлекеттік бюджеттен 1 млрд 97 млн теңге бөлінген. 1995 жылы 28 сәуір­де қабылданған «Ұлы Отан соғысының қа­тысушылары мен мүгедектеріне және соларға теңестірілген адамдарға берілетін жеңілдіктер мен оларды әлеуметтік қорғау туралы» заңға сәйкес, соғыс ардагерлеріне бірінші кезекте медициналық көмек көр­сетіліп, дәрі-дәрмектер тегін беріледі. Тұр­ғын үйге мұқтаж деп танылса, жергілікті атқарушы органдар ардагерлерді бірінші кезекте пәтер алатындардың тізіміне қо­сады. Соғыс салдарынан денсаулығында ақауы бар азаматтар жылына бір рет 15 күн­ге емдеу-сауықтыру орталықтарына жібе­ріледі. Сонымен қатар коммуналды қыз­-­мет төлемдері мен қоғамдық көліктерге, жылына бір рет әуе, теңіз, теміржол би­летіне жеңілдіктер алу қарастырылған. 2017 жылы Ұлы Отан соғысына қаты­су­шы азаматтарға берілетін әлеуметтік тө­лем­дердің жиынтық мөлшері 114 655 теңге бол­ған. Дәл осы қаржылық қолдау ҰОС мүгедектеріне – 118 499, ҰОС қатысу­­шыларына теңестірілген азаматтарға – 109 176, тыл еңбеккерлеріне – 71 637 теңге көлемінде берілген.

Германиядағы соғыс ардагерлерінің зейнетақысы – 1600-9000 доллар. Әр аза­маттың алған жарақаты, әскери шені, ма­ра­паттары мен өзге де жағдайлары еске­ріліп, лайықты өтемақы көлемі есептеледі. Мәселен, кіші офицер 2700 доллар, қаза тап­қан соғысқа қатысушы азаматтың жары 440 доллар алады. Одан бөлек, ардагерлерге жылына екі рет тегін аурухана қызметін пай­далану мүмкіндігі берілген. Соғыста әскери тұтқын болған азаматтар шектеусіз медициналық көмекке жүгіне алады. Мем­лекет соғысқа қатысқан азаматтарға өз­-дері майданда болған жерлерге (шетелдегі орын­дарды қоса алғанда) саяхаттау шы­ғындарының белгілі бір бөлігін өтеп береді. Германияда өмір сүретін бұрынғы қызыл әскердің құрамында болған азаматтар да 440-550 доллар көлемінде көмек алады.

Ұлыбританияда ардагерлерге әлеу­меттік қолдау көрсету ісімен Қорғаныс министрлігіне қарасты «Ардагерлер мен әскерилердің ісі жөніндегі агенттік» айна­лысады (Veterans UK). Мұнда Екінші Дүниежүзілік соғысқа қатысқан аза­мат­тарға Ұлыбритания араласқан басқа әс­-кери қақтығыстарда болған ардагерлер­-мен бірдей көмек пен қолдау көрсетіледі. Соғыста зардап шеккен кез келген бри­тандық зейнетақы алуға құқылы. Оның көлемі алған жарақатының ауырлығы мен әскери шеніне байланысты тағайында­лады. Ай сайынғы төлемдер 2200 бен 10000 доллар арасында өзгеріп тұрады. Қажет болған жағдайда мемлекет ардагерге күтуші жалдап береді.

АҚШ-та ардагерлердің мәселесін 1930 жылы құрылған арнайы департамент ше­шеді (1989 жылы министрлік болып өзгер­тілді). Мұнда 280 мың адам жұмыс істейді. Америкада дәл осындай ең көп қызмет­кері бар екінші орын – Пентагон. Министр­лік­тің қарамағына соғысқа қатысқан азамат­тардың қажетіне салынған 152 аурухана, 800 емхана, 126 үйде қызмет көрсету меке­месі кіреді. Соғыс ардагерлеріне барлық медициналық көмек тегін көрсетіледі. Мем­­лекет ұсынатын әлеуметтік төлем­­-дерді зейнетақыға үстеме ақша, жерлеу рәсімінің шығындары, мүгедектік жағ­дайына байланысты өтемақы мен сақтан­дыру құрайды. Мәселен, соғыс ардагері қалыпты 1500 доллар зейнетақысына қо­сымша 1200 доллар үстеме ақша алады. 2016 жылғы дерек бойынша, АҚШ-та Екінші Дүниежүзілік соғыстың 697,8 мың ардагері бар. Жыл сайын мемлекеттік бюд­жеттен Екінші Дүниежүзілік соғыс арда­герлері, Корея, Вьетнам, Кувейт, Ирак пен Ауғанстандағы соғыстарға қатысқан аза­маттар мен олардың отбасыларына бе­рі­летін әлеуметтік төлемдерге 7 млрд дол­лар қаржы бөлінеді.

Францияда ардагерлердің мәселесімен Бұрынғы әскери қызметкерлер мен соғыс құрбандары ісі жөніндегі министрлік айна­лысады. Орташа зейнетақы мөлшері – 1400 доллар. Одан бөлек, жыл сайын Екінші Дүниежүзілік соғыс ардагерлері 770 дол­-лар көлемінде жәрдемақы алады. Фран­цияның әйгілі туристік нысандарының біріне айнал­ған «Мүгедектер үйінде» әс­керилерге арналған аурухана қызмет етеді.

Израиль

Израильде соғыс ардагерлері ай сайын 1500 доллар көлемінде зейнетақы алады. 2007 жылдан бастап, концлагерьлер мен геттоларда болған адамдар да Екінші Дүние­­жүзілік соғыс ардагерлеріне теңес­тірілді. Одан бөлек, нацистік идеялардың құрбаны болған азаматтарға жылына бір рет 300 доллар шамасындағы сыйақы бе­ріледі. Оларға көмек көрсететін үкіметтік емес ұйымдар да көп. Ардагерлерге айына елдегі орташа жалақы мөлшерінің

35 пайызына тең (875 доллар) жәрдемақы, тұрғын үйді жалға алуға 10 пайыз үстеме бе­ріліп, дәрі-дәр­мек шығындарының

75 пайызын мемлекет өтейді және комму­нал­ды қызметтерді тө­леуге жеңілдіктер бері­леді. Сондай-ақ барлық әскери қақты­ғыс­тарға қатысқан азаматтар салықтан босатылады.

 Динара ТІЛЕУБЕК