‒ Ол жағын білмедім. Жазушылық қасиет ататек арқылы келеді дейін десем, әулетте ондай адам болмаған ғой. Ал төртінші-бесінші атамыз саналатын Ерден Сандыбаев өз заманында аға сұлтан қызметін атқарған. Біздің  найман елі әуелгіде Жезқазған аймағында қоныстанған екен. Менің әкем Садырбай баласы Рахымбек, Кәдірбай, Едіге еншісі ажырамаған үш үй екен. 1932 жылы байларды кәмпескелеу, оған жағаласып аштық басталады. Кәдірбай  сол уақытта Рахымбекке «сен шешеңді ал да, Сырға көш» деп кеңес айтады. Едіге баласы Қамытбекті Ташкенттегі нағашыларына жібереді. Содан Арқадан ауған 150-ге жуық найман Сырға ақпанның соңына таяу жетіпті. Арқаның жері жазық қой, Сырға келсе жер жотасы бөлек, оның үстіне дариядан қызыл су жүріп жатыр екен дейді. Әкеміздің жағдайы жаман емес, сол кезде екі түйесіне артқан қараша үйі болған. Содан әупірімдеп арғы бетке өтеді. «Ол кезде балық дегенді білмейміз, оны алғаш көргенде жылан екен деп қорқамыз. Сонда қожалар мұны балық дейді, оны ас-ауқат ретінде жейміз деп түсіндіреді. Көктем шыға қожалар  тіршілік жасау керек деп тағы ақыл қосып, қауын, қарбыз, сәбіз ектік. Солай  жазға ілігіп, Сырдың тірлігіне үйреніп кеттік» дейтін әкем. Ол кісі орысша, арабша, латынша жазуды сауатты болатын.

‒ Иә, мен 1942 жылы дүниеге келгенмін. Елдің жағдайы ауыр кезеңде ерте ес жиып, ержетуге асықтық. Ол уақытта Қоғалыкөлде бастауыш мектеп қана бар, сауатымызды сонда аштық. Қазіргідей зәулім мектеп қайда, сыныптың бір бұрышында 3-4 сынып оқушылары, бір бұрышында 1-2 сынып отыратын. Содан бор жоқ, пештің кесегін қиқалап жазамыз. Мұғаліміміз де соғыстан жарақат алған адам еді. Бірақ сол бірінші сыныптың соңында кітапты жүргізіп оқи бастадық. Мұғаліміміз  дұрыс жаза алмаған соң, біздің де жазу нашар болды. 4 сыныптан соң 7 жылдық, кейін 10 жылдық мектепке ауыстық. Солай 1959 жылы  мектепті бітірдім.

‒ Бала күнімізде үйге келген қонақтың қасына  жата беретінбіз, түнде өлең  шумақтары жаймендеп құлағыңа келеді ғой. Ол кезде әлгі ұйқасты жазып отыратын жағдай бар деймісің?! Ойыма әбден жаттап алып, таңертең тұра сала қағаз бетіне түсіремін. Ол уақытта 14-15 жастамын. Ең алғашқы «Анама» атты екі шумақ өлеңім Сырдария аудандық «Коммунизм таңы»  газетінде  жарық көрді. Бұл  менің газет бетіне жарияланған тұңғыш туындым еді. Жас кезімде шығарған өлеңімді жатқа оқитынмын, оның бір жақсы тұсы әдеби ортада  кітабыңды арқалап жүрмейсің.  Мектептен кейін пединститутқа түстім, ол кезде де қаламнан бір елі ажыраған емеспін. Оны бітіргеннен кейін газет жұмысына араласа бастадым, себебі мектепте жұмысқа орналасуға орын болмады. Кейіннен партиялық мектепте журналистиканы оқыдық.

‒ Радиода 1969-70 жылдары қызмет етіп, 1971 жылы облыстық газетке ауыстым. Сол кезде Шайзада есімді Тасбөгеттегі радиода істейтін кісі болды. Бірде маған «екеуміз қызмет орнымызды ауыстырайық» деп ұсыныс айтты.  Мен сол жылдары аудандық газеттің бөлім меңгерушісі қызметіндемін. Солай біріміз қалаға, біріміз ауданға ауыстық. Радиодағы аға редакторымыз Өтеген Жаппархан еді, соның қарамағында төрт адам Тынымбай Нұрмағанбетов, Есенгелді Шілдебаев, Әбіл Ысқақов және мен бірге жұмыс істедік. Ол кезде біздің жанымызда  орыс, кәріс редакциясы бар. Басқармада жүргенімде «Ленин жолының»  редакторы Дархан Сапаров «бізге ауыссын» деп адам жіберіпті. Ол кезде менің очерктерім «Лениншіл жасқа» (Егемен Қазақстан) жарияланып жүрген. Оның үстіне менде ақындық мінез жоқ, сыпайы мінезбен жазушы болайын деп бекіп, өлеңді қойған кезім еді. Сол тоқтатқаннан 10 жыл өлең жазбай кеттім. Бірақ өлең деген бәле құлаққа келіп тұрады екен. Соның ықпалымен кейін «Тұлпар туралы дастан» атты поэмамды жаздым. Сол туындым арқылы республикалық жабық бәйгеде орын алып,   өлеңге қайта бет бұрдым.

‒ Өлең жазбасам да, повесть, мақала жаздым ғой.  Ол кезде көркем очерк деген болатын. Қазіргідей емес, очеркті әңгіме тәрізді жазасың.

Көркем очеркте қиялданып, адам болмысынан асып кете алмайсың, бірақ тілің жеткенше бейнелеп бересің. Жаңа материалымды "Лениншіл жасқа" беріп тұрғанымды айттым. Соны көріп "Лениншіл жастың" бас редакторы Шерхан Мұртаза қызметке шақырды. Мұхтар Шаханов, Фариза Оңғарсынованың  газетке енді келіп жатқан кезі ғой. Сөйтіп жүргенде Шерхан Мұртаза Лениншіл жастан кетіп қалды да, мен облыстық газетке ауысып кеттім.

‒  Облыстық газетке келгенде Қаллекең  Мырқы Исаевтың өндіріс бөліміне барасың деп айтқан. Одан соң бас редактордың орынбасары Нұрғали Оспанов, екінші редактор Нұрділдә Уәлиев, секретар бөлімінің меңгерушісі Шора Уәлиев мені шақырып, өзара қайда баратынымды ойласты. Бір кезде Оспанов «бұл жігіт жақсы жазып жүр, бірақ газет идеясын түсіну үшін секретариатқа барсын, кейін басқа бөлімге ауысар» деді. Сол кезде Байғараев деген секретар бөлімінің орынбасары жұмысқа қаланың арғы беттен қатынайтын. Қызмет ауыстыруға сол сұранып жүр екен ғой. Оны кейін білдік. Сонымен ана кісі айтқан соң, бәрі қолдай кетті. Ол кезде газетті машинкаға басып,  металға тереді, оны қайтадан балқытады. Әйтеуір жұмыс барысы ауыр.  Бір кезекші болғанның өзінде миың айналып шығады. Түнде кезекші болған адам 2-3 күнге дейін есін жинай алмай жүретін. Осы бөлімнен ауыса алмай үш жыл қызмет еттім. Орайы келген бір күні Қаллекеңе бұл қызметтен шаршағанымды айттым. Сол кезде партия тұрмыс бөлімінің меңгерушісі Досмағамбет Тасекеев деген кісі болды. Қаллекең «соның қасына барасың ба, бірақ мінезі қатаң. Қайырбек те, Айжарық та жұмыс істей алмады» деді. Мен сонда барамын дедім. Досмағанбет те шығармашылық адамы ғой, менің «Тұлпар туралы дастан» атты поэмамды оқыған соң, «Әскербек, үйдегі шығармашылық жұмысыңды да жүргізе бер» деді. Досекеңмен бірге жақсы жұмыс істедік, бірақ төрт жылдан соң ол кісі қайтыс болды. Содан бір жарым жыл бөлім меңгеруші қызметін өзім атқардым. Сонда Оспанов Қаллекеңе «Әскербекті бөлім меңгерушілігіне ауыстырсаңшы»  дейді ғой. Оған обком келіспейді, әлі  жас, бөлім меңгерушісі қырықтан асу керек депті.

1980 жылы Әбенов шақырып алып, «партиялық мектепте оқисың ба?» деп сұрады. Ол жерде екі жыл оқыған соң, обкомда нұсқаушы болып 3 жыл жұмыс істедім. Содан кейін ғана газетке редактордың бірінші орынбасары болып келдім. Бұл қызметке 8 жылдай еңбегім сіңді, одан кейін бас редактор болып 5-6 жыл істедім. Жетпісінші  жылдан бері осы газеттен өзгесіне мойын бұрғаным жоқ. Әлі күнге дейін «Сыр Медиа» ардагерлер кеңесінің төрағасымын.  Мекемеге аптасына бір рет барып тұрамын.  

‒ Шығармашылық тұрғыдан қиындық көргенім жоқ. Қолыңнан келгенше  материалды қарауға тырысасың. Ол кездегі журналистер жазу стилі  қалыптасқан, сақа мамандар еді ғой. Газетте 30-40 жыл істеген жазуы тастай тілшілерді қадағалау қиын болмады. Әрі ол кезде журналист аудан аралап,  іс-сапарға жиі шығатын. Үлкендер жасы кішілерге «іс-сапарға шықпасаң, кеңседе отырып мақала жазбай-ақ қой» дейтін. Одан бөлек ауыл шаруашылығы бөлімінде хат қорытатын Ажаров, Нұрекеев деген мамандар болды. Редакцияға келген хат жариялауға жараса газетке басады, жарамаса оқырманға арнайы жауап қайтаратын. Ол кезде хатқа солай қатты қарайтын еді.

‒ Қазір жастар көп жазып жүр ғой. Өздері сұрап жатпаса біз олардың жұмысына араласпаймыз. Бүгінгі заман басқа,  баяғыдай көркем очерк жоқ.  Бұрын бір нөмерге автордың екі мақаласы қатар кетпейтін. Партия кезінде материал осылай қатты қадағаланатын.

‒ Бір-екі рет сын жазғаным бар. Қызметте жүрген соң жұрттың материалына қараймын деп көп жаза алмадық қой.

‒ Кезінде «Лениншіл жастың» таралымы 60 мыңнан асатын. Қазір газет көп, таралым аз. Ол кезде газетке шыққан мақаланы  ешкім дұрыс жазбапсың деп айта алмайды. Партия жиналысында аты газетке іліккен мекемелер «газетке енді қалай жауап береміз» деп кейде өзімізбен ақылдасатын. Өйткені газетке сыналып шыққан адам оңбайды, бірден жұмысынан босайтын еді. Газет өтірік жазады деп ешкім де айтпайтын, газет сондай беделді болды ғой. Ал қазір газетте сын жоқ, сапа да төмен.  

‒ Қазір жұрт оқуды азайтты. Газет түгіл, көркем әдебиетке де назар салмайды. Жас келген соң көз бұлдырайды, сондықтан өзім де жиі қарай алмаймын. Газет жойылып кетпесе де,  беделі бұрынғыдай болмасы анық.  Қазір техниканың дәурені жүріп тұр, бірақ адамдар одан жалыққан соң руханиятқа  қайта оралады. Заман қанша өзгерсе де, кітап шықпай, газет  басылмай қалмайды.  Қазіргі жайға журналист те,  оқырман да  кінәлі емес. Бұл ‒ уақыт талабы. Бұрын облыста қазақ, орыс газеті,  аудандарда  бір ғана  газет шығатын. Қазір күніне  100 газет шығады, оны оқып шығу оқырманға да оңай емес. Оның үстіне газет жарнама құралы болып кетті.

‒ Қазір тілшілер газетке не болса соны береді. Кейде тіпті оқығың да келмейді. Көбіне фактыны өзгертіп бере салуды жөн көреді. Бұрын көркем очерк, әңгімені ойланып-толғанып жазатын едік. Ал қазір даурықпа мінез көп.

‒ Енді жұмыс барысында шығармашылыққа көңіл бөле алмайсың ғой. Өзің кешке шаршап қайтасың. Бірақ ол кезде Жазушылар Одағының беделі күшті, тіпті Алматыдағы одақ мүшелері жұмыс істемейтін. Жылына 1-2 кітап шығарады да, кітаптың  қаламақысын алатын. Ал қазір жазушыға  қаламақы төленбейді.  Жазушылар Одағының да  дәурені бітті, Ғылым акадеиямиясы да сондай. Ғылым акадиясын жалдамалы пәтерге беріп отыр. Бұрын Одақ мүшелерінің жағдайын жасап, үй беретін. Қазір жазушы кітабын өткізудің қамымен  жүреді. Қазір қанша мықты болсаң да, кітапты өзің шығарып, өзің таратасың. Соған қарағанда заман келбеті жабайы капитализм ғой деймін. Жалпы капитализм ‒  қиын қоғам, атын ұмытып отырмын белгілі бір жазушы  содан аштан өлген ғой. Қазір ақша тап, қалғаны сосын болады дейді. Біз Одаққа өткен кезде Кеңес үкіметі тарап кетті де, біз оның қызығын көре алмадық. Қазір тіпті «ақынмын, жазушымын» деп білмейтін адамға айтуға ұяласың. Себебі көркем жазатын адамға қарағанда ата-бабасының тарихын түгендеген дүние көп. Халық оны ажыратып жатпайды. Сені де сол көптің бірі деп мазақ етуі мүмкін. Халықтың бәрі әдебиетші болмаған соң, сен де бір, анау кітапты қаржыға жаздырған жазушы да бір. Кітаптың, жазушының, ғалымның беделі түсті. Академик картоп сатып тұр дегенді естігенім бар, содан кейін не айтуға болады?!

        ‒ 77 жылдары құрылған «Тәжмәмиран»  ақындар тобы жайында айтып беріңізші...

     ‒ Тәжмәмиран дегендегі Т ‒ Темірше, Ә ‒ Әскербек, Ж ‒ Жанұзақ, М ‒ Махмұтбай, А ‒ Асқар Кіребаев, М ‒ Мұхаммеджан, Иран ‒ Иранбек. Тәжмәми деген сөзден гөрі Тәжмәмиран деп атауды дұрыс деп шешкенбіз. Бұл бір  жақсы бірлестік болды, ай сайын жиналып жаңа өлеңдерді талқылайтын орта еді. Кейін осы жеті ақын қызмет бабымен республиканың әр қаласына тарап кеттік. Содан қайтып басымыз қосылған жоқ. Жас кезіміз ғой, жақсылап дайындалып, жаңғыртып өлең оқитынбыз.

‒ Сала бойынша шәкірт тәрбиелеген боларсыз....

 ‒ Шәкірт дегенде, көп адам қарамағымызда істеді. Оларды қолыма алып шәкіртім демегенмен уақытында  қолдап, бағыт бергенім рас. Редактор болған кезде жақсы жазатын адамды көп жұмсайсың ғой. Өйткені  жазуы нашар адамның үстінен өзің қарап, уақыт жоғалтқың келмейді. Сонда Қази деген тілші «мені ғана жұмсай бересіз» деп шағымданатын.  «Ой, сен жақсы жазасың ғой. Басқаны жіберіп, оның жазғанын өзім қайта жөндеп отырсам, баспахананы жұмысынан қалдырамын ғой»  деймін. Ол кезде қыздардан журналист Ырысты апамыз ғана болды, қалғаны кіл ер адамдар. Негізі қабілетті болса, қыз баланың да журналист болғаны дұрыс.  

       ‒ Ешнәрсе. Денсаулығыма байланысты қазір қолыма қалам алып жүргенім жоқ.